Jeden z najsławniejszych i najbardziej cenionych czeskich reżyserów filmowych. Wybrane filmy: PERŁY NA DNIE (1965), nagrodzone Oscarem POCIĄGI POD SPECJALNYM NADZOREM (1966), KAPRYŚNE LATO (1967, Grand Prix w Karlowych Warach), SKOWRONKI NA UWIĘZI (1969, Złoty Niedźwiedź w Berlinie w 1990 roku), POSTRZYŻYNY (1981), ŚWIĘTO PRZEBIŚNIEGU (1983), WSI MOJA SIELSKA, ANIELSKA (1985, nominacja do Oscara, nagroda specjalna w Montrealu), AUDIENCJA (1990), OPERA ŻEBRACZA (1991), OBSŁUGIWAŁEM ANGIELSKIEGO KRÓLA (2006).
Oburzona matka urodziwej telegrafistki domaga się, na komisariacie policji i w sądzie, ukarania dyżurnego ruchu, który - w godzinach pracy - stemplował pupę jej córki, ochoczo na owe praktyki zezwalającej („Pociągi pod specjalnym nadzorem”, 1966). Natomiast saksofonista w „Święcie przebiśniegu” (1983) wozi na spacery swym nowym mercedesem trzy ukochane... kozy. I telegrafistka, i saksofonista egzystują w filmowych światach Jiříego Menzla, światach, będących wytworem wyobraźni innego artysty - Bohumila Hrabala. Według prozy autora „Czułego barbarzyńcy” zrealizował Menzel sześć filmów i to właśnie im zawdzięcza on swe największe, najbardziej spektakularne sukcesy.
Początki współpracy tandemu Menzel - Hrabal sięgają lat 60. ubiegłego stulecia. W owym czasie kino czeskie przeżywało niezwykły wprost rozkwit. Twórcy młodego pokolenia - Forman i Chytilova, Passer i Menzel - przemówili w swych filmach własnym głosem, przeciwstawiając się mechanicznemu ilustrowaniu tez narzuconych przez komunistyczne władze. Manifestem szkoły czeskiej stały się, zrealizowane m. in. przez Chytilovą, Nìmeca i Menzla, nowelowe „Perły na dnie” (1965), będące adaptacją opowiadań Hrabala. A skoro nowela Menzla („Śmierć pana Baltazara") okazała się najciekawsza, to zaproponowano mu ekranizację kolejnego dzieła Hrabala - „Pociągów pod specjalnym nadzorem”.
W kwietniu 1968 roku przyznano „Pociągom”, sztandarowemu dziełu szkoły, Oscara dla najlepszego filmu obcojęzycznego. Jednak ta dobra passa nie trwała zbyt długo. Już w sierpniu tego samego roku czołgi Układu Warszawskiego wkroczyły na teren Czechosłowacji. Co miało, także dla kina, swe katastrofalne konsekwencje: zatrzymano realizację ambitniejszych scenariuszy, na półki trafiły ukończone już filmy (kolejny film Menzla według prozy Hrabala - „Skowronki na uwięzi”, mógł ujrzeć światło dzienne dopiero w 1990 roku). Forman i Jasný, Passer i Kadár opuścili kraj, zaś twórcy, którzy pozostali (jak Menzel) skazani zostali na milczenie. Po objęciu władzy przez ekipę Husaka także Hrabal miał zakaz publikacji i swe utwory wydawał zagranicą.
Jiří Menzel niegdyś przyznał: Nie mam ani natury męczennika, jakim chcieliby mnie widzieć niektórzy, ani też nie byłem zdrajcą, jak chcieliby mnie widzieć inni. Tacy są też jego (i Hrabala) bohaterowie: antyheroiczni i autoironiczni, miłujący życie i wolność. Bohater „Pociągów” nie faszystowskim okupantem zaprząta sobie głowę, lecz tym, że zawsze kiedy ma udowodnić, iż jest mężczyzną, to przestaje nim być. Natomiast Jan Dítì, bohater „Obsługiwałem angielskiego króla” (2006), pragnie zostać - za wszelką cenę! - milionerem. I to mu się zresztą udaje: za znaczki znalezione przez jego żonę w mieszkaniach zamordowanych Żydów, kupuje upragniony hotel. Postaci te nie Historią i Polityką się zajmują, lecz finansami i pięknymi kobietami. W tych filmach dramat nierozerwalnie spleciony jest z humorem, tragizm z groteską, a martyrologiczny patos w ogóle się tu nie pojawia. Menzel i Hrabal nie potępiają goniących za przyjemnościami bohaterów, przeciwnie - patrzą na nich z dobrodusznym zrozumieniem.
Inną cechą charakteryzującą Menzelowskie adaptacje Hrabala jest nostalgia. Światy, które przedstawia on w swoich filmach, to przestrzenie, które bezpowrotnie odeszły w przeszłość. W „Postrzyżynach” (1980), będących - jak sam Hrabal przyznaje - kroniką życia jego matki, ojca i stryja, snuje reżyser opowieść o miasteczku i browarze, w którym zatrzymał się czas. W filmie tym, podobnie jak w „Święcie przebiśniegu”, „Obsługiwałem angielskiego króla” i w „Pociągach”, zdołał Menzel świetnie oddać atmosferę świata, którego już nie ma, a który można wskrzesić tylko w kinie.
Sam Jiří Menzel tak o spotkaniu z twórczością Hrabala mówił w jednym z wywiadów: Od pierwszego spotkania z prozą Bohumila Hrabala pokochałem go i czciłem jako autora. Nigdy nie miałem zamiaru pokazywać na ekranie jedynie barwnej ilustracji jego prozy, zawsze starałem się jak najlepiej wyrazić i zachować klimat jego sposobu opowiadania. Właściwie chciałem służyć wielkiemu autorowi, aby z jego twórczością mogło zetknąć się jak najwięcej ludzi. I - dodać trzeba - zadanie to reżyser „Kapryśnego lata” (1968) wypełnił znakomicie.
